Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là tình trạng thường gặp, đặc biệt là ở trẻ nhỏ vì hệ tiêu hóa còn non yếu, dễ bị tác động bởi chế độ dinh dưỡng, môi trường hoặc vi khuẩn, virus. Nhiều bậc phụ huynh lo lắng khi thấy trẻ bị tiêu chảy, táo bón, đầy bụng, nôn trớ hoặc bị biếng ăn kéo dài nhưng không biết rõ nguyên nhân do đâu và xử lý thế nào đúng cách. Trong bài viết dưới đây, Phòng khám 125 Thái Thịnh - Thai Thinh Medic sẽ cùng bạn tìm hiểu nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ em, các mức độ nặng nhẹ khác nhau, dấu hiệu nhận biết và cách điều trị hiệu quả giúp trẻ nhanh phục hồi và hạn chế biến chứng.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ em là gì?
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là tình trạng hệ tiêu hóa hoạt động không ổn định, khiến quá trình tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng bị ảnh hưởng. Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ do hệ tiêu hóa non nớt, dễ bị tác động bởi chế độ ăn uống, vi khuẩn, virus hoặc sự thay đổi môi trường sống.
Khi bị rối loạn tiêu hóa, trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng như tiêu chảy, táo bón, đầy bụng, chướng hơi, nôn trớ, phân sống hoặc biếng ăn. Đa số các trường hợp rối loạn tiêu hóa ở trẻ là tình trạng chức năng, không phải bệnh lý nguy hiểm và có thể cải thiện nếu chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu các dấu hiệu của tiêu chảy ở trẻ em kéo dài hoặc tái phát nhiều lần có thể gây ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng, làm trẻ chậm tăng cân, suy dinh dưỡng hoặc mắc phải các bệnh đường ruột khác.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ em là tình trạng phổ biến
Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ
Xác định đúng nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ em giúp phụ huynh lựa chọn cách xử lý và phòng ngừa hiệu quả hơn. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:
- Hệ tiêu hóa của trẻ con non yếu, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, men tiêu hóa chưa hoàn thiện, nhu động ruột chưa ổn định nên khả năng tiêu hóa và hấp thụ thức ăn còn hạn chế khiến bé dễ bị đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy hoặc táo bón.
- Chế độ ăn uống chưa phù hợp với độ tuổi của bé như ăn dặm quá sớm, thức ăn khó tiêu, nhiều dầu mỡ hoặc thay đổi sữa đột ngột khiến hệ tiêu hóa bị quá tải dẫn đến rối loạn tiêu hóa.
- Nhiễm khuẩn, nhiễm virus đường ruột hoặc ký sinh trùng xâm nhập qua thực phẩm, nước uống không đảm bảo vệ sinh.
- Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm ở một số trẻ bị dị ứng đạm sữa bò, không dung nạp lactose hoặc nhạy cảm với 1 số loại thực phẩm khiến hệ tiêu hóa phản ứng bằng biểu hiện tiêu chảy, phân nhầy, đầy bụng hoặc quấy khóc sau ăn.
- Sử dụng kháng sinh kéo dài khiến vi khuẩn có lợi trong đường ruột cũng bị tiêu diệt, gây mất cân bằng hệ vi sinh, dẫn đến loạn khuẩn và rối loạn tiêu hóa ở trẻ em.
- Thói quen sinh hoạt và tâm lý như căng thẳng, thay đổi môi trường sống, bé đi nhà trẻ hoặc cai sữa đột ngột cũng có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, khiến con dễ bị rối loạn tạm thời.
- Ăn uống chưa đảm bảo vệ sinh như thói quen không rửa tay trước khi ăn, đồ dùng ăn uống không được vệ sinh đúng cách,... làm tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa ở trẻ.
Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ em
Dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ thường gặp
Tiêu chảy
Tiêu chảy là một trong những dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tiêu chảy là khi trẻ đi ngoài nhiều lần trong ngày, phân lỏng hoặc toàn nước, có thể kèm mùi chua, phân sống hoặc lẫn nhầy. Tình trạng này thường xuất hiện khi hệ tiêu hóa của trẻ bị nhiễm khuẩn, virus đường ruột, rối loạn hệ vi sinh hoặc ăn uống không phù hợp. Tiêu chảy kéo dài khiến trẻ mất nước và điện giải, dẫn đến mệt mỏi, khô môi, khô da, tiểu ít và sụt cân. Nếu không được xử lý kịp thời, trẻ có nguy cơ suy dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất.
- Đi ngoài trên 3 lần/ngày, phân lỏng hoặc tóe nước
- Trẻ quấy khóc, mệt mỏi, bú hoặc ăn kém
- Có thể kèm sốt, nôn trớ
- Phân có mùi bất thường, nhầy hoặc lẫn máu cần đi khám ngay
Trẻ bị tiêu chảy
Táo bón
Táo bón cũng là biểu hiện thường gặp của rối loạn tiêu hóa ở trẻ, đặc biệt trong giai đoạn ăn dặm hoặc khi chế độ ăn thiếu chất xơ và nước. Trẻ bị táo bón thường đi ngoài ít hơn bình thường, phân khô cứng, vón cục và phải rặn mạnh khi đi vệ sinh. Tình trạng này khiến trẻ sợ đi ngoài, quấy khóc và có thể dẫn đến vòng xoắn táo bón kéo dài.
Táo bón không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng, làm trẻ biếng ăn, chậm tăng cân. Nếu kéo dài, táo bón ở trẻ có thể gây nứt hậu môn, đau rát và khiến tình trạng rối loạn tiêu hóa trở nên trầm trọng hơn.
- Đi ngoài dưới 3 lần/tuần
- Phân cứng, khô, to
- Trẻ rặn mạnh, khóc khi đi vệ sinh
- Bụng chướng, ăn kém
Trẻ bị táo bón kéo dài
Đầy bụng, chướng hơi và nôn trớ
Đầy bụng, chướng hơi và nôn trớ là dấu hiệu rối loạn tiêu hóa thường gặp, nhất là ở trẻ sơ sinh. Nguyên nhân có thể do trẻ nuốt nhiều hơi khi bú, men tiêu hóa hoạt động chưa hoàn chỉnh hoặc ăn quá no. Trẻ bị đầy bụng thường có biểu hiện bụng căng, xì hơi nhiều, quấy khóc sau ăn và ngủ không yên giấc.
Nôn trớ mức độ nhẹ có thể là sinh lý, nhưng nếu xảy ra thường xuyên, kèm ăn kém hoặc sụt cân, đây có thể là dấu hiệu rối loạn tiêu hóa cần được theo dõi. Tình trạng này kéo dài có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dưỡng chất và sự phát triển của trẻ.
- Bụng căng, sờ thấy cứng
- Trẻ xì hơi nhiều, khó chịu
- Nôn trớ sau ăn hoặc sau bú
- Biếng ăn, ngủ không sâu giấc
Bé bị nôn trớ
Các dạng rối loạn tiêu hóa ở trẻ em
Rối loạn tiêu hóa cấp tính
Rối loạn tiêu hóa cấp tính là tình trạng xuất hiện đột ngột và diễn biến trong thời gian ngắn, thường do nhiễm khuẩn, virus đường ruột hoặc ăn uống không đảm bảo vệ sinh. Trẻ có thể bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày, nôn trớ, đau bụng và đôi khi kèm sốt. Nếu được xử lý và chăm sóc đúng cách, đa số trường hợp rối loạn tiêu hóa cấp tính ở trẻ có thể cải thiện sau vài ngày. Tuy nhiên, phụ huynh cần đặc biệt chú ý nguy cơ mất nước và điện giải, nhất là ở trẻ nhỏ.
Rối loạn tiêu hóa kéo dài
Rối loạn tiêu hóa kéo dài thường được xác định khi các triệu chứng như tiêu chảy, táo bón, đầy bụng hoặc biếng ăn diễn ra liên tục hoặc tái phát trong nhiều tuần. Tình trạng này có thể liên quan đến loạn khuẩn đường ruột, chế độ ăn không phù hợp hoặc bệnh lý tiêu hóa tiềm ẩn. Nếu không được can thiệp kịp thời, rối loạn tiêu hóa kéo dài có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng, khiến trẻ chậm tăng cân và suy dinh dưỡng.
Các triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài, tái phát nhiều lần
Rối loạn tiêu hóa do loạn khuẩn đường ruột
Đây là dạng rối loạn tiêu hóa thường gặp ở trẻ sau khi dùng kháng sinh hoặc mắc các bệnh nhiễm trùng. Khi hệ vi sinh đường ruột mất cân bằng, vi khuẩn có lợi giảm đi, trẻ dễ bị tiêu chảy, phân sống, đầy bụng hoặc táo bón xen kẽ. Việc bổ sung men vi sinh phù hợp và điều chỉnh chế độ ăn có thể giúp cải thiện tình trạng này.
Rối loạn tiêu hóa do dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm
Một số trẻ bị rối loạn tiêu hóa do dị ứng đạm sữa bò, không dung nạp lactose hoặc nhạy cảm với một số loại thực phẩm. Trẻ có thể xuất hiện tiêu chảy, phân nhầy, nôn trớ hoặc quấy khóc sau ăn. Dạng rối loạn này cần được chẩn đoán chính xác để điều chỉnh chế độ ăn phù hợp, tránh làm triệu chứng kéo dài.
Cách điều trị rối loạn tiêu hóa ở trẻ em
Xử lý rối loạn tiêu hóa ở trẻ tại nhà
Trong nhiều trường hợp rối loạn tiêu hóa nhẹ, trẻ có thể cải thiện nếu được chăm sóc đúng cách tại nhà. Mục tiêu chính là giúp hệ tiêu hóa của trẻ được nghỉ ngơi, hạn chế kích thích và hỗ trợ phục hồi tự nhiên. Phụ huynh nên theo dõi sát tình trạng ăn uống, số lần đi ngoài và biểu hiện toàn thân của trẻ để kịp thời điều chỉnh.
- Điều chỉnh chế độ ăn phù hợp với độ tuổi, ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu
- Chia nhỏ bữa ăn, tránh ép trẻ ăn quá nhiều
- Cho trẻ uống đủ nước, đặc biệt khi bị tiêu chảy
- Giữ vệ sinh tay, dụng cụ ăn uống và môi trường sinh hoạt
Theo dõi dấu hiệu mất nước như khô môi, tiểu ít, mệt mỏi
Chế độ dinh dưỡng khoa học, phù hợp độ tuổi
Điều chỉnh chế độ ăn và dinh dưỡng
Chế độ ăn đóng vai trò rất quan trọng trong việc xử lý rối loạn tiêu hóa ở trẻ. Khi hệ tiêu hóa đang nhạy cảm, việc lựa chọn thực phẩm phù hợp giúp giảm gánh nặng tiêu hóa và hỗ trợ quá trình hồi phục. Với trẻ còn bú mẹ, nên tiếp tục cho bú vì sữa mẹ dễ tiêu và giàu kháng thể. Với trẻ ăn dặm hoặc lớn hơn, cần điều chỉnh linh hoạt theo triệu chứng.
- Tránh thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ ngọt, nước uống có gas
- Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ hòa tan như chuối, táo, khoai lang
- Đảm bảo đủ năng lượng nhưng không quá tải hệ tiêu hóa
- Không tự ý kiêng khem quá mức gây thiếu chất
Men vi sinh cho trẻ
Men vi sinh thường được nhắc đến như giải pháp hỗ trợ khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa, đặc biệt trong trường hợp loạn khuẩn đường ruột. Men vi sinh giúp bổ sung lợi khuẩn, cải thiện cân bằng hệ vi sinh và hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng cần dùng và không nên lạm dụng.
- Chỉ dùng khi có chỉ định hoặc tư vấn từ bác sĩ
- Lựa chọn sản phẩm phù hợp với độ tuổi của trẻ
- Không thay thế hoàn toàn việc điều chỉnh chế độ ăn
- Theo dõi phản ứng của trẻ khi sử dụng
Đưa trẻ đi khám bác sĩ
Dù nhiều trường hợp rối loạn tiêu hóa ở trẻ có thể tự cải thiện, phụ huynh không nên chủ quan khi triệu chứng kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường. Việc đưa trẻ đi khám sớm giúp xác định nguyên nhân chính xác và tránh biến chứng nguy hiểm.
- Trẻ tiêu chảy nhiều lần, kéo dài trên 2–3 ngày
- Nôn liên tục, không ăn uống được
- Sốt cao, phân có máu hoặc nhầy
- Trẻ mệt, li bì, sụt cân hoặc có dấu hiệu mất nước
Đưa trẻ đi khám bác sĩ
Phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ
- Chế độ ăn phù hợp với độ tuổi, nhu cầu dinh dưỡng và khả năng tiêu hóa của trẻ. Phụ huynh nên cho trẻ ăn dặm đúng thời điểm, lựa chọn thực phẩm dễ tiêu, tăng dần độ thô theo độ tuổi và tránh ép trẻ ăn quá nhiều trong một bữa. Không thay đổi sữa hoặc thực phẩm mới đột ngột, để hệ tiêu hóa thích nghi.
- Đảm bảo vệ sinh ăn uống và sinh hoạt: Giữ vệ sinh tay cho trẻ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, rửa sạch dụng cụ ăn uống và chế biến thực phẩm an toàn. Thực phẩm cần được nấu chín, bảo quản đúng cách, tránh để trẻ ăn đồ ôi thiu hoặc không rõ nguồn gốc.
- Sử dụng kháng sinh đúng chỉ định của bác sĩ. Không lạm dụng kháng sinh vì có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến loạn khuẩn và tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa ở trẻ.
- Tăng cường sức đề kháng cho trẻ, cho trẻ bú mẹ đầy đủ trong những năm đầu đời, đảm bảo chế độ ăn cân đối, giàu vitamin và khoáng chất giúp tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn.
- Giữ thói quen sinh hoạt lành mạnh, cho trẻ được ngủ đủ giấc, vận động phù hợp với lứa tuổi và hạn chế căng thẳng. Những thay đổi đột ngột trong sinh hoạt như cai sữa hoặc đi nhà trẻ nên được thực hiện từ từ để tránh ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
- Theo dõi và xử lý sớm các dấu hiệu bất thường khi trẻ có biểu hiện tiêu chảy, táo bón, đầy bụng hoặc biếng ăn kéo dài, phụ huynh nên theo dõi sát và điều chỉnh kịp thời, tránh để tình trạng rối loạn tiêu hóa kéo dài hoặc tái phát nhiều lần.
Câu hỏi thường gặp về rối loạn tiêu hóa ở trẻ em
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ bao lâu thì khỏi?
Thời gian hồi phục phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ rối loạn tiêu hóa. Với các trường hợp nhẹ, trẻ có thể cải thiện sau vài ngày nếu được chăm sóc và điều chỉnh chế độ ăn đúng cách. Nếu triệu chứng kéo dài trên 1 tuần, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ có nguy hiểm không?
Đa số trường hợp không nguy hiểm và có thể tự cải thiện. Tuy nhiên, nếu rối loạn tiêu hóa kéo dài hoặc kèm theo mất nước, sốt cao, phân có máu, trẻ có thể đối mặt với nguy cơ suy dinh dưỡng và cần được can thiệp y tế.
Trẻ bị rối loạn tiêu hóa có nên uống sữa không?
Trẻ vẫn có thể tiếp tục bú mẹ hoặc uống sữa phù hợp. Tuy nhiên, với một số trẻ bị tiêu chảy hoặc không dung nạp lactose, bác sĩ có thể khuyến nghị điều chỉnh loại sữa tạm thời.
Chọn sữa công thức phù hợp cho bé
Có nên tự mua thuốc điều trị rối loạn tiêu hóa cho trẻ?
Phụ huynh không nên tự ý dùng thuốc cho trẻ, đặc biệt là thuốc cầm tiêu chảy hoặc kháng sinh. Việc sử dụng thuốc cần có chỉ định của bác sĩ để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
Men vi sinh có cần thiết cho trẻ bị rối loạn tiêu hóa không?
Men vi sinh có thể hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột trong một số trường hợp, nhưng không phải lúc nào cũng cần thiết. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là tình trạng phổ biến nhưng không nên chủ quan, đặc biệt là khi các triệu chứng này kéo dài hoặc tái phát nhiều lần. Nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và xử lý đúng cách giúp trẻ nhanh chóng phục hồi, hạn chế mất nước và sinh dinh dưỡng. Để thăm khám và điều trị các vấn đề về tiêu hóa cho trẻ, cha mẹ hãy đăng ký thăm khám tại Phòng khám 125 Thái Thịnh - Thai Thinh Medic với đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm và hệ thống thăm khám hiện đại giúp khám và tư vấn nhanh chóng, chính xác.
