Phần 2. Tránh thai

1. Các biện pháp tránh thai

2. Nên lựa chọn biện pháp tránh thai nào?

Lựa chọn biện pháp tránh thai phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố cá nhân, bao gồm sức khỏe, lối sống, tình trạng hôn nhân hoặc quan hệ tình dục, cũng như các ưu tiên cá nhân về hiệu quả, sự tiện lợi và khả năng tái sử dụng

Việc lựa chọn một biện pháp tránh thai có thể rất khó vì biện pháp nào cũng có ưu và nhược điểm riêng. Các nhân viên y tế sẽ cho bạn lời khuyên hữu ích và cung cấp cho bạn thông tin cần thiết để lựa chọn biện pháp tránh thai phù hợp nhất cho bạn.

3. Những điều bạn cần biết trước khi chọn biện pháp tránh thai

Có biện pháp nào giúp tránh thai tuyệt đối không?

Không có biện pháp nào giúp tránh thai 100%. Tuy nhiên, các biện pháp có sự khác nhau về mức độ hiệu quả và có ưu nhược điểm riêng.

Tần suất sử dụng như thế nào?

+ Thuốc vỉ phải sử dụng hàng ngày.
+ Thuốc tránh thai khẩn cấp dùng ngay sau giao hợp.
+ Bao cao su dùng trong mỗi lần giao hợp.
+ Một số biện pháp bạn có thể “không cần nhớ” như que cấy tránh thai, dụng cụ tử cung.
+ Giao hợp gián đoạn.
+ Tránh ngày rụng trứng.
+ Cho bú sữa mẹ hoàn toàn.

4. Cách tính ngày trong biện pháp tránh ngày rụng trứng

Ghi chú lại các ngày có kinh của 6 đến 12 chu kỳ trước đây (xác nhận lại tính đều đặn của chu kỳ kinh).

• Ngày sớm nhất có thể thụ thai = số ngày của vòng kinh NGẮN NHẤT trừ đi 18.
• Ngày trễ nhất có thể thụ thai = số ngày của vòng kinh DÀI NHẤT trừ đi 11.

Bạn nên kiêng quan hệ trong khoảng từ “ngày sớm nhất có thể thụ thai”, đến “ngày trễ nhất có thể thụ thai”, hoặc khi quan hệ phải dùng biện pháp tránh thai khác (thường là bao cao su) để hỗ trợ.

5. Bao cao su

Không nên xem bao cao su là biện pháp tránh thia tối ưu, nên phối hợp với ít nhất một biện pháp tránh thai khác. Trong trường hợp phản ứng dị ứng với BCS latex, nếu thường sưng viêm đỏ chỗ đeo BCS cần đi khám bác sĩ.

Một số biến chứng thường gặp:

• Rách BCS: Xử trí bằng cách kiểm tra lại cách dùng, đổi sang dùng BCS latex nếu đang dùng loại tổng hợp, hoặc loại có kích cỡ to hơn, co giãn tốt hơn.
• Tuột BCS: Cần đảm bảo dùng đúng kỹ thuật.
• BCS bị giữ lại trong âm đạo: Thực hiện theo các bước: cố lấy ra bằng ngón trỏ và ngón giữa, nhờ người nam lấy giúp, hoặc đến phòng khám hoặc bệnh viện.

Khi gặp biến cố, người nữ nên dùng thuốc ngừa thai khẩn cấp ngay. Nếu một trong hai người có nguy cơ HIV thì nên đi khám và điều trị tại bệnh viện.

6. Phương pháp tránh thai khẩn cấp

Đây là cách giúp tránh thai sau khi đã quan hệ, được dùng trong những trường hợp khẩn cấp như: quên uống thuốc tránh thai hàng ngày, bao cao su bị rách trong khi quan hệ, quan hệ mà không dùng biện pháp tránh thai bảo vệ, bị hiếp dâm.

Loại tránh thai khẩn cấp được dùng phổ biến ở Việt Nam là viên uống tánh thai khẩn cấp. Thuốc giúp ức chế rụng trứng, làm mỏng lớp niêm mạc tử cung. Thuốc không có tác dụng khi trứng và tinh trùng đã thụ tinh tạo thành hợp tử.

Khi nào nên dùng viên uống tránh thai khẩn cấp?

Dùng trong trường hợp “khẩn cấp” khi quan hệ mà không có biện pháp bảo vệ tức thời. Ví dụ: rách, thủng bao cao su, quên thuốc viên uống tránh thai hàng ngày trên một viên, hoặc bị cưỡng hiếp. Thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ nên là lựa chọn dự phòng sẵn có.

Có 3 loại viên uống tránh thai khẩn cấp

Viên uống tránh thai khẩn cấp levonorgestrel, gồm loại 1 viên và 2 viên. Đối với loại 2 viên thì phải uống đủ 2 viên cách nhau 12 giờ mới có tác dụng. Viên uống tránh thai khẩn cấp mifepristol gồm 1 viên. Trong trường hợp chưa rõ, bạn nên tham vấn với nhân viên y tế. Để không quên thuốc, bạn nên dùng loại 1 viên. Viên tránh thai khẩn cấp chỉ có tác dụng tránh thai cho một lần quan hệ trước đó, không có tác dụng cho những lần sau. Bạn vẫn phải ngừa thai nếu quan hệ sau khi uống thuốc.

Nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp như thế nào để có hiệu quả tốt nhất?

Nên dùng ngay sau khi quan hệ càng sớm càng tốt, trong 24 giờ đầu sau quan hệ cho hiệu quả tránh thai tốt nhất khoảng 90%; uống sau 24-48 giờ, hiệu quả còn 85%; sau 49-72 giờ, hiệu quả chỉ còn 58%. Nếu dùng trễ khi trứng và tinh trùng đã thụ tinh thì không còn tránh thai được nữa.

Có thể dùng thuốc tránh thai khẩn cấp bao nhiêu lần trong một tháng?

Thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ giúp ngừa thai trong lần quan hệ có nguy cơ có thai, phụ nữ chỉ nên dùng đúng một lần trong một tháng. Dùng thuốc nhiều lần không làm tăng hiệu quả còn gây ra nhiều tác dụng phụ như bị rong kinh, rong huyết. Do đó, trong trường hợp có quan hệ tình dục thường xuyên hoặc đã dự kiến trước, nên sử dụng viên uống tránh thai hàng ngày.

Điều gì xảy ra sau khi dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?

Bạn sẽ có kinh lại trong vòng một tuần khoảng nagỳ kinh dự tính. Nếu bạn uống mifepristol, bạn có thể có kinh trễ hơn vài ngày và điều này là bình thường. Nhưng nếu bạn bị trễ kinh khoảng 3 đến 4 tuần, dù đã dùng loại thuốc nào, bạn cũng phải thử que kiểm tra xem có thai không. Nếu bạn chảy máu bất thường hoặc đau bụng, nên đến gặp bác sĩ.

Khả năng có thai sẽ như thế nào sau khi ngưng dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?

Bạn vẫn có khả năng mang thai lại. Tuy nhiên, tuyệt đối không nên lạm dụng thuốc tránh thai khẩn cấp. Nếu bạn sử dụng nhiều lần trong tháng và suốt thời gian dài, tình trạng rong huyết tiếp diễn sau khi dùng thuốc sẽ ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe của bạn. Ngoài ra, thuốc tránh thai khẩn cấp không bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Nếu nghi ngờ bị phơi nhiễm, bạn nên đi khám bệnh. 

Cùng với bao cao su, bạn nên luôn có sẵn thuốc tránh thai khẩn cấp bên mình như một biện pháp dự phòng cho những lần quan hệ không được bảo vệ. Không nên xem thuốc tránh thai khẩn cấp như một biện pháp tránh thai chính.

7. Dụng cụ tử cung

Bạn có thể cảm thấy hơi trằn nặng bụng sau khi đặt dụng cụ tử cung. Cơn đau này thường tự hết sau 1 ngày, một số thuốc giảm đau như ibuprofen hoặc naproxen theo chỉ định bác sĩ có thể giúp ích. Những phụ nữ chưa có con không nên sử dụng biện pháp này trừ khi có chỉ định của bác sĩ.

Hãy đến gặp bác sĩ khi bạn có những triệu chứng hoặc trường hợp sau:

• Đau nhiều vùng bụng dưới
• Chu kỳ kinh nguyệt thay đổi, như: đau bụng quá nhiều, ra máu kinh nhiều hơn.
• Cảm giác dụng cụ tử cung đã rơi ra ngoài hoặc tụt thấp
• Sốt không rõ nguyên nhân
• Quan hệ tình dục với người nghi ngờ nhiễm bệnh lây truyền qua đường tình dục.

8. Que cấy tránh thai

Các vấn đề thường gặp:

• Đau tay sau khi cấy: nên chườm đá lạnh, kiểm tra lại vùng tay xem có bầm tím không, dùng thuốc giảm đau thông thường. Hãy đi gặp bác sĩ nếu tình trạng không giảm bớt.
• Vô kinh: có thể gặp sau khi cấy que khoảng 1 năm, không ảnh hưởng đến sức khỏe. Bạn nên thử que để loại trừ có thai. Nên đi gặp bác sĩ nếu vẫn nghi ngờ.
• Chảy máu nhỏ giọt kéo dài: thường gặp. Khám bác sĩ để được tư vấn và dùng thêm thuốc hỗ trợ.

Sau khi ngưng sử dụng que cấy tránh thai, khả năng sinh sản có thể trở về nhanh chóng và hoàn toàn. Hơn 90% trường hợp quay về rụng trứng sau khi rút que cấy 3-6 tuần.

9. Viên uống tránh thai hàng ngày

Ở Việt Nam, hiện tại có khoảng 12,8 triệu người đang sử dụng các biện pháp tránh thai. Trong đó khoảng 2,3 triệu phụ nữ chọn dùng viên uống tránh thai hàng ngày. Đây là biện pháp được dùng nhiều thứ 2 sau dụng cụ tử cung (đặt vòng).

Nhờ hàm lượng estrogen càng giảm thấp, viên uống tránh thai hàng ngày là một biện pháp tránh thai phổ biến hiệu quả và an toàn dành cho hầu hết phụ nữ trong độ tuổi sinh sản khỏe mạnh.

Đối với viên tránh thai thế hệ mới, ngoài hiệu quả tránh thai, việc cải tiến liệu trình (21+7, 21+2+5, 24+4), kết hợp với phát triển các thế hệ progestogen mới và rút ngắn khoảng thời gian không có nội tiết tố đã mang lại nhiều tác dụng cộng thêm cho người dùng.

Các ưu điểm

• Giảm tác dụng phụ và các triệu chứng trước ngày hành kinh như: đau cơ, căng tức ngực, cáu bẳn, bồn chồn, lo âu, mệt mỏi, khó tập trung, mất ngủ,... Các triệu chứng này thường xuất hiện trong 1 - 2 tuần trước khi có kinh và sẽ chấm dứt khi có kinh.
• Chu kỳ giống với chu kỳ tự nhiên hơn
• Ít gây tăng cân hơn
• Giảm mụn trứng cá, rậm lông
• Giảm lượng máu kinh, giảm đau bụng kinh
• Giảm nguy cơ bệnh lý viêm vùng chậu (là tác nhân có thể gây vô sinh) vì làm chất nhầy cổ tử cung đặc lại ngăn cản sự xâm nhập của các tác nhân nhiễm trùng.
• Giảm nguy cơ ung thư buồng trứng (sử dụng 5 năm giảm nguy cơ 50%, sử dụng 10 năm giảm nguy cơ 80%), ung thư nội mạc tử cung. Giảm nguy cơ hình thành nang buồng trứng xuất huyết.
• Người phụ nữ có thể chủ động điều chỉnh chu kỳ kinh vài ngày đến một tuần trong những trường hợp muốn dời ngày kinh vì lý do công việc, cưới hỏi, du lịch,...

Cách sử dụng viên uống tránh thai hàng ngày

Bạn nên nhớ rằng thuốc sẽ đạt hiệu quả tốt nhất khi bạn sử dụng đều đặn hàng ngày. Đa số thuốc sẽ tạo cho bạn một vòng kinh đều đặn, “chu kỳ 28 ngày”. Thông thường, có 2 loại: loại vỉ 21 viên và vỉ 28 viên.

• Vỉ 21 viên: Uống bắt đầu vào ngày thứ nhất của chu kỳ kinh, liên tục mỗi ngày một viên vào một giờ nhất định. Uống hết 21 viên, ngưng 7 ngày không uống thuốc. Hành kinh xảy ra trong khoảng thời gian ngưng thuốc 7 ngày. Bạn nhớ uống viên đầu tiên của vỉ tiếp theo vào ngày thứ 8 sau khi nghỉ thuốc. Nếu uống trễ hơn ngày này, bạn sẽ có nguy cơ mang thai ngoài ý muốn. 
• Vỉ 28 viên: Gồm 21+7 (vỉ thuốc 21 viên nội tiết + 7 viên giả dược hoặc viên sắt), hoặc 24+4 (vỉ thuốc 24 viên nội tiết + 4 viên giả dược) hoặc 21+2+5 (vỉ thuốc 21 viên nội tiết + 2 viên giả dược + 5 viên nội tiết liều thấp). Bắt đầu vào ngày thứ nhất của chu kỳ kinh, liên tục mỗi ngày một viên vào một giờ nhất định. Hành kinh xảy ra vào thời điểm dùng 4 hoặc 7 viên cuối cùng tùy vào vỉ thuốc. Uống vỉ sau liên tiếp không ngưng thuốc.

Mẹo để tránh quên thuốc

• Nên mang thuốc bên mình, để ở một nơi cố định. Tạo thói quen dùng thuốc vào một giờ cố định (ví dụ: 9 giờ tối), gắn việc uống thuốc với một hành động cũng mang tính chất “hàng ngày” như chải tóc, viết nhật ký…
• Đối với dùng vỉ thuốc 21 viên nên đánh vào lịch, nhắc nhở trong điện thoại ngày sẽ dùng vỉ tiếp theo để tránh quên.
• Xử trí khi quên thuốc:

+ Quên 1 viên: Uống viên quên ngay khi nhơ sra và uống viên kế tiếp như thường lệ, hiệu quả ngừa thai vẫn tốt.
+ Quên 2 viên trở lên: Viên quên gần nhất cần được uống càng sớm càng tốt. Các viên còn lại uống như thường lệ. Dùng phương pháp ngừa thai hỗ trợ trong 7 ngày (như bao cao su). Xem xét beiẹn pháp ngưuà thai khẩn cấp nếu quan hệ trong những ngày quên thuốc. 

Do vậy, loại vỉ 28 viên giúp bạn ít quên ngày phải bắt đầu vỉ thuốc sau so với loại vỉ 21 viên.

Một số lưu ý

• Ở vỉ thuốc đầu tiên, để có được hiệu quả ngừa thai cao nhất, bạn nên dùng thêm một biện pháp tránh thai khác (như bao cao su) trong 7 ngày đầu nếu có quan hệ tình dục.
• Việc uống thuốc đều đặn vào một giờ nhất định giúp giảm các tác dụng phụ và đạt hiệu quả ngừa thai cao nhất, nên ghi vào lịch để tránh quên thuốc.
• Hiệu quả ngừa thai giảm khi dùng chung với một thuốc kháng sinh hoặc kháng vi-rút. Vì vậy, trong thời gian sử dụng các nhóm thuốc này, để đảm bảo hiệu quả tránh thai, bạn nên sử dụng thêm một biện pháp tránh thai khác.

Các nhược điểm khi dùng viên uống tránh thai hàng ngày

• Ra huyết nhỏ giọt hay gặp trong những trường hợp không dùng thuốc đúng.
• Có thể kinh ít, mất kinh (do nội mạc tử cung mỏng).
• Buồn nôn, nôn hoặc hơi nhức đầu nhất là trong những tháng đầu tiên sử dụng thuốc.
• Căng đau vú.
• Giảm hiệu quả ngừa thai khi dùng với một thuốc kháng sinh hoặc kháng vi-rút.
• Không bảo vệ các bệnh lây truyền qua đường tình dục kể cả HIV.

Biến chứng

• Thuyên tắc tĩnh mạch: hiếm gặp, thường tăng nguy cơ ở nhóm phụ nữ lớn tuổi (trên 35 tuổi, hút thuốc lá, tăng huyết áp, tiền căn thuyên tắc huyết khối trước đó).
• Tăng huyết áp: 1% người sử dụng có thể tăng huyết áo nhẹ, phục hồi sau đó 1 - 3 tháng, nếu sau thời điểm này vẫn còn tăng huyết áo thì nên đi khám chuyên khoa. 

Các giảm thiểu tác dụng phụ thường gặp

• Nôn, buồn nôn: Nên thử que để loại trừ khả năng có thai, đa số cảm giác này từ từ sẽ hết. Trao đổi với bác sĩ của bạn về loại thuốc ngừa thai bạn sử dụng, hàm lượng nội tiết estrogen liều thấp sẽ ít bị nôn, nuồn nôn hơn. Uống thuốc vào buổi tối trước khi đi ngủ để tránh tác dụng phụ.
• Chảy máu nhỏ giọt: Tình trạng này có thể xảy ra trong vài chu kỳ đầu tiên, đặc biệt khi dùng các thuốc có hàm lượng thấp. Chảy máu nhỏ giọth kéo dài hầu hết là do quên thuốc hoặc dùng không đúng. Nếu bạn đã dùng đúng mà vẫn gặp tác dụng phụ này nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn. 
• Vô kinh: Thử thai (bạn có quên viên thuốc nào trước đó không?). Thường vô kinh do thuốc viên tránh thai không gây hại. Trao đổi với bác sĩ sản phụ khoa, cân nhắc đổi loại thuốc tránh thai có hàm lượng nội tiết phù hợp hơn.

Bạn không cần quá lo lắng vì những rối loạn này không gây nguy hiểm, cũng không ảnh hưởng đến hiệu quả tránh thai. Sau vài ngày đến vài chu kỳ dùng thuốc (thường là 3 chu kỳ), cơ thể sẽ quen và những rối loạn này dần biến mất. Tuy nhiên, nếu các rối loạn kéo dài, bạn nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn và có chọn lựa phù hợp.

Trường hợp không nên dùng

Hầu hết các phụ nữ khỏe mạnh trong độ tuổi sinh sản đều có thể dùng được viên uống tránh thai hàng ngày. Tuy nhiên, một số phụ nữ có các bệnh lý sau không nên dùng viên uống tránh thai hàng ngày:

• Phụ nữ trên 35 tuổi và hút thuốc lá
• Đang có thai
• Đang cho con bú sữa mẹ hoàn toàn
• Có tiền căn hoặc nguy cơ bị huyết khối tĩnh mạch, thuyên tác phổi
• Tiền căn gia đình có bệnh lý huyết khối tĩnh mạch sâu không rõ nguyên nhân khi còn trẻ
• Béo phì, rối loạn chuyển hóa lipid
• Tăng huyết áp không được kiểm soát tốt, có biến chứng
• Bệnh lý mạch vành hay mạch máu não
• Đang bị ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung
• Tăng men gan, bệnh lý gan tiến triển, bệnh lý vàng da tắc mật
• Đái tháo đường có biến chứng
• Đau nửa đầu
• Suy gan, suy thận
• Cháy máu tử cung bất thường chưa tìm được nguyên nhân

Khi muốn có thai, tôi nên ngưng dùng viên uống tránh thai hàng ngày trong bao lâu?

Nên chờ 1 hoặc 2 tháng sau ngưng thuốc mới có thai là để chu kỳ kinh nguyệt trở về bình thường nhằm giúp xác định tuổi thai chính xác hơn. Nếu chưa rõ, bạn nên tham vấn với nhân viên y tế về chủ đề này.

Viên uống tránh thai hàng ngày có tăng nguy cơ ung thư vú không?

Cho đến thời điểm này, các nghiên cứu vẫn đang được tiến hành để trả lời câu hỏi trên. Nhưng nhìn chung có một kết luận ất tích cực từ các chuyên gia là viên uống tránh thai hàng ngày không gây ung thư vú.

Dùng viên uống tránh thai hàng ngày có gây vô sinh không?

• Đây là một quan điểm sai lầm. Việc ngừa thai hiệu quả giúp các cặp vợ chồng có thời gian trì hoãn việc có thai trước khi sẵn sàng có em bé mang lại rất nhiều lợi ích.
• Thời gian rụn trứng của người phụ nữ có thể chậm hơn bình thường 1 - 2 tuần.
• Mất kinh có thể gặp ở những người phụ nữ có chu kỳ không đều trước đó, nhưng hiếm khi kéo dài quá 6 tháng.
• Sau khi ngưng thuốc, tính chất chu kỳ kinh của người phụ nữ có xu hướng quay trở lại như trước khi chưa dùng thuốc.
• Việc sử dụng viên uống tránh thai hàng ngày trước một vài năm, thậm chí còn giúp bảo vệ phụ nữ khỏi một số nguyên nhân gây vô sinh như lạc nội mạc tử cung, ung thư lạc nội mạc tử cung, bệnh lý buồng trứng đa nang và ưng thư buồng trứng.
• Do đó, nếu bạn vẫn muốn ngừa thai nhưng không muốn dùng viên uống tránh thai hàng ngày thì cần phải sử dụng một biện pháp khác ngay khi ngưng thuốc. 

Một số lời khuyên hữu ích từ chuyên gia

• Trước hết bạn nên xác định mình đã có thai hay chưa trước khi dùng viên uống tránh thai hàng ngày.
• Cần xác định mình có phải là đối tượng chống chỉ định (không được dùng) của viên uống tránh thai hàng ngày hay không.
• Nếu lần đầu sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ, dược sĩ để có lựa chọn phù hợp với tình trạng sức khỏe.
• Bạn nên dùng thuốc liên tục và vào một giờ nhất định trong ngày để giảm tác dụng phụ và tăng hiệu quả tránh thai.
• Chú ý khi chuyển từ loại thuốc có liều lượng estrogen cao sang loại có liều lượng estrogen thấp hơn, bạn có thể bị rong kinh rong huyết trong vài chu kỳ đầu.
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo nên dùng viên uống tránh thai hàng ngày cho các phụ nữ có tình trạng cường kinh, thiếu máu, kinh nguyệt không đều.
• Thuốc tánh thai không bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục, bạn nên dùng kèm với một phương pháp rào cản khác như bao cao su để được bảo vệ tốt hơn.
• Bạn nên ngưng thuốc trước 1 đến 2 tháng khi quyết định mang thai.

>>> Xem thêm: 

Phần 1. Tiền hôn nhân

Phần 3. Mang thai

Phần 4. Hậu sản

Phần 5. Vô sinh