Ai cũng có lúc cảm thấy mệt mỏi. Nhưng nếu sự mệt mỏi ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày và không cải thiện dù bạn đã ngủ đủ giấc, tình trạng này có thể gọi là mệt mỏi mãn tính (fatigue). Đây là vấn đề ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của những người mắc các bệnh liên quan đến viêm khớp như viêm khớp dạng thấp, viêm khớp vảy nến, viêm cột sống dính khớp, lupus, đau cơ xơ hóa và thoái hóa xương khớp. Việc thiếu năng lượng có thể đến từ bản thân bệnh viêm, các bệnh lý đi kèm, tác dụng phụ của thuốc và cả thói quen sinh hoạt.
1. Những nguyên nhân chính gây mệt mỏi khi viêm khớp
Mệt mỏi là một trong những triệu chứng phổ biến nhưng thường bị xem nhẹ ở người bệnh viêm khớp. Cảm giác kiệt sức không chỉ xuất hiện do đau nhức kéo dài mà còn do nhiều cơ chế sinh lý phức tạp khác đang âm thầm diễn ra trong cơ thể. Đặc biệt, mệt mỏi và rối loạn giấc ngủ thường tồn tại song hành – tạo thành một vòng xoắn bệnh lý khiến người bệnh ngày càng suy kiệt.
Một điều đáng lưu ý là không phải lúc nào tình trạng mệt mỏi cũng phản ánh mức độ hoạt động của viêm khớp. Theo một nghiên cứu đăng trên Current Rheumatology Reports năm 2017, nhiều yếu tố ngoài bệnh lý như béo phì, stress, mất ngủ hay trầm cảm có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong việc thúc đẩy cảm giác mệt mỏi. Vì vậy, muốn cải thiện tình trạng này một cách hiệu quả, cần nhận diện đúng nguyên nhân cốt lõi.
Cụ thể về những nguyên nhân gây mệt mỏi khi bị viêm khớp phổ biến nhất:
1.1. Hoạt động của bệnh viêm khớp
Phản ứng viêm
Ở người mắc các bệnh lý viêm khớp tự miễn như viêm khớp dạng thấp và lupus, hệ miễn dịch hoạt động bất thường và tấn công chính các mô khỏe mạnh. Quá trình này sản sinh ra các cytokine – phân tử trung gian gây viêm – khiến cơ thể luôn ở trạng thái căng thẳng cao độ và tiêu hao nhiều năng lượng. Đây là lý do tại sao người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi triền miên, đặc biệt khi bệnh bùng phát hoặc viêm âm ỉ kéo dài.
Đau mãn tính
Cơn đau kéo dài không chỉ gây suy giảm thể lực mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giấc ngủ. Việc liên tục bị đánh thức giữa đêm do đau nhức khiến cơ thể không được hồi phục đầy đủ, dẫn đến cảm giác mệt mỏi vào ban ngày. Ngược lại, khi thiếu ngủ và kiệt sức, ngưỡng chịu đau của cơ thể cũng giảm xuống, khiến cơn đau càng trở nên nghiêm trọng hơn – tạo thành một vòng luẩn quẩn khó dứt.
Hoạt động của bệnh viêm khớp
1.2. Tác dụng phụ của thuốc
Một số loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị viêm khớp có thể góp phần gây mệt mỏi hoặc buồn ngủ cho người bệnh như:
- Thuốc chống trầm cảm
- Thuốc giảm đau nhóm opioid
- Thuốc hạ huyết áp
- Một số thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
- Thuốc điều hòa miễn dịch (DMARDs) như methotrexate, azathioprine
Ngoài ra, corticosteroid – dù có hiệu quả kiểm soát cơn viêm khớp – lại có thể gây mất ngủ về đêm và mệt mỏi vào ban ngày nếu dùng kéo dài hoặc sai thời điểm.
Tác dụng phụ của thuốc
1.3. Thiếu máu
Khoảng 60 - 70% bệnh nhân viêm khớp mạn tính có biểu hiện thiếu máu. Đây là hậu quả của tình trạng viêm kéo dài khiến quá trình tạo hồng cầu trong tủy xương bị ức chế. Khi số lượng hồng cầu giảm, cơ thể không thể vận chuyển đủ oxy đến mô cơ - dẫn đến giảm hiệu suất hoạt động và gây cảm giác mệt mỏi dai dẳng.
1.4. Thiếu ngủ
Đối với người bị viêm khớp, một giấc ngủ ngon trở nên xa xỉ. Tình trạng đau về đêm, cứng khớp vào sáng sớm hay khó khăn trong việc tìm tư thế ngủ dễ chịu đều góp phần gây mất ngủ. Ngoài ra, một số người còn mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ – thường gặp ở bệnh nhân béo phì hoặc viêm khớp cột sống – càng làm giấc ngủ bị gián đoạn, dẫn tới mệt mỏi và buồn ngủ vào ban ngày.
1.5. Béo phì
Thừa cân, béo phì không chỉ tạo áp lực cơ học lên các khớp mà còn ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Người thừa cân, béo phì dễ gặp phải rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ, khiến cơ thể không được nghỉ ngơi đầy đủ. Bên cạnh đó, béo phì đi kèm với các rối loạn chuyển hóa và viêm nội sinh cũng là yếu tố làm tăng mức độ mệt mỏi, ngay cả khi người bệnh không bị đau nhiều do viêm khớp.
1.6. Mất khối cơ
Khi bệnh kéo dài, người bệnh ít vận động dẫn đến tình trạng teo cơ hoặc mất cơ. Việc này khiến các cơ còn lại phải hoạt động quá sức để đảm bảo vận động bình thường, dẫn đến dễ kiệt sức. Trong những trường hợp nặng, người bệnh có thể mắc hội chứng suy mòn cơ (cachexia) – tình trạng mất cơ nạc kèm theo mệt mỏi nghiêm trọng, giảm sức đề kháng và khó hồi phục.
Những nguyên nhân gây mệt mỏi khi viêm khớp khác
1.7. Các bệnh lý khác
Viêm khớp làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý mãn tính khác như bệnh tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh thận mạn… Những bệnh này đều có thể khiến người bệnh cảm thấy yếu, mệt, giảm khả năng sinh hoạt. Thêm vào đó, các bệnh lý không liên quan đến viêm khớp như rối loạn tuyến giáp, thiếu vitamin D, bệnh gan, nhiễm trùng hay hội chứng mệt mỏi mạn tính (CFS) cũng cần được loại trừ nếu tình trạng kiệt sức kéo dài không rõ nguyên nhân.
2. Yếu tố lối sống góp phần làm tăng mệt mỏi khi bị viêm khớp
Không chỉ đến từ bản thân bệnh viêm khớp, tình trạng mệt mỏi còn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi lối sống hàng ngày của người bệnh. Một số thói quen tưởng như vô hại lại âm thầm “rút cạn” năng lượng, khiến cơ thể luôn trong trạng thái uể oải, thiếu sức sống. Hiểu rõ và điều chỉnh những yếu tố này là bước quan trọng giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống.
2.1. Ít vận động
Việc hạn chế vận động vì lo ngại cơn đau tái phát là một sai lầm phổ biến ở người viêm khớp. Trên thực tế, càng ít vận động, cơ bắp càng suy yếu, khiến bạn dễ kiệt sức ngay cả khi thực hiện những hoạt động đơn giản. Tim – một cơ quan cũng là một khối cơ – nếu không được “luyện tập” đều đặn sẽ giảm hiệu suất bơm máu, từ đó làm giảm lượng oxy và dưỡng chất cung cấp cho toàn cơ thể.
Một nghiên cứu được công bố trên Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports năm 2017 đã chỉ ra rằng: những người mắc chứng đau cơ xơ hóa – một bệnh lý có biểu hiện đau tương tự viêm khớp – nếu duy trì hoạt động thể chất nhẹ nhàng, thường xuyên sẽ cảm thấy ít mệt mỏi hơn, đồng thời giảm mức độ đau đáng kể so với nhóm người gần như không vận động.
2.2. Dinh dưỡng kém
Chế độ ăn uống thiếu khoa học là “kẻ thù thầm lặng” góp phần gia tăng sự mệt mỏi ở người viêm khớp. Thiếu hụt các vi chất thiết yếu như vitamin nhóm B (B6, B12), vitamin D, sắt, magie… làm suy giảm quá trình tạo năng lượng trong cơ thể, gây ra cảm giác mệt mỏi kéo dài mà nhiều người không nhận ra.
Không chỉ vậy, thói quen tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn, nhiều đường, chất béo xấu còn có thể kích thích phản ứng viêm tiềm ẩn – yếu tố góp phần làm nặng hơn các triệu chứng của viêm khớp và kéo theo mệt mỏi. Uống ít nước cũng là một nguyên nhân thường bị bỏ qua, bởi mất nước nhẹ đã có thể làm giảm hiệu suất hoạt động của các cơ quan và khiến não bộ cảm nhận sự mệt mỏi nhiều hơn.
2.3. Trầm cảm và stress
Tình trạng đau đớn kéo dài và khả năng vận động hạn chế khiến nhiều bệnh nhân viêm khớp rơi vào trạng thái buồn bã, lo âu – đây là “cửa ngõ” dẫn đến trầm cảm. Tâm trạng tiêu cực không chỉ làm giảm động lực hoạt động hàng ngày mà còn làm gia tăng cảm giác mệt mỏi và vô vọng.
Ngoài ra, căng thẳng kéo dài do áp lực công việc, chăm sóc bản thân hay lo lắng về bệnh tật có thể gây rối loạn nồng độ cortisol – một loại hormone điều hòa năng lượng và phản ứng stress của cơ thể. Sự mất cân bằng hormone này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giấc ngủ, hệ miễn dịch và cả sức khỏe tinh thần, từ đó tạo nên vòng xoáy mệt mỏi – stress – mệt mỏi.
Yếu tố lối sống góp phần làm tăng mệt mỏi khi bị viêm khớp
3. Cách cải thiện tình trạng mệt mỏi khi bị viêm khớp hiệu quả
Cảm giác mệt mỏi kéo dài có thể khiến người bệnh viêm khớp rơi vào trạng thái chán nản, ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, việc xác định đúng nguyên nhân và áp dụng các biện pháp hỗ trợ toàn diện có thể giúp người bệnh dần lấy lại năng lượng, tinh thần tích cực và chất lượng sống.
3.1. Điều trị nguyên nhân gốc (viêm, đau)
Mệt mỏi thường là hệ quả của quá trình viêm mãn tính và những cơn đau dai dẳng. Do đó, kiểm soát tốt tình trạng viêm khớp là nền tảng quan trọng để giảm mệt mỏi. Người bệnh viêm khớp nên:
- Tuân thủ phác đồ điều trị do bác sĩ chuyên khoa chỉ định và đi tái khám định kỳ. Không được bỏ thuốc hoặc tự ý thay đổi liều.
- Nếu nghi ngờ thuốc điều trị là nguyên nhân gây buồn ngủ hoặc giảm năng lượng, hãy trao đổi ngay với bác sĩ. Bác sĩ có thể tư vấn điều chỉnh liều, chuyển sang loại thuốc khác ít tác dụng phụ hơn hoặc kết hợp thêm thuốc hỗ trợ giấc ngủ nếu bị mất ngủ kéo dài.
3.2. Tăng cường vận động nhẹ nhàng
Vận động hợp lý không chỉ giúp khớp linh hoạt hơn mà còn kích thích tuần hoàn máu, tăng oxy đến các mô, từ đó giảm cảm giác mệt mỏi, giảm đau và nâng cao thể trạng. Các bài tập nhẹ như đi bộ chậm, yoga mềm dẻo hoặc bơi lội thư giãn là lựa chọn tuyệt vời cho người bị viêm khớp. Chúng giúp giải phóng endorphin – hormone hạnh phúc – đồng thời cải thiện tâm trạng và khả năng chịu đau. Ngoài ra, người bệnh nên bắt đầu với thời gian ngắn và tăng dần tần suất theo khả năng, dưới sự hướng dẫn của chuyên gia phục hồi chức năng nếu cần.
3.3. Cải thiện giấc ngủ
Giấc ngủ bị gián đoạn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mệt mỏi ở người viêm khớp. Vì vậy, xây dựng một thói quen ngủ lành mạnh có thể mang lại thay đổi rõ rệt. Người bệnh nên:
- Thiết lập giờ đi ngủ và thức dậy cố định, kể cả cuối tuần.
- Tránh sử dụng thiết bị điện tử (điện thoại, tivi, máy tính bảng) ít nhất 1 giờ trước khi ngủ để giảm tiếp xúc với ánh sáng xanh.
- Hạn chế caffeine, đồ uống có cồn và bữa ăn quá gần giờ đi ngủ.
- Tạo không gian ngủ yên tĩnh, nhiệt độ dễ chịu, ánh sáng dịu nhẹ để dễ dàng đi vào giấc ngủ sâu.
3.4. Cải thiện chế độ dinh dưỡng
Chế độ ăn uống khoa học đóng vai trò then chốt trong việc duy trì năng lượng ổn định cho người bệnh.
- Ưu tiên thực phẩm giàu chất chống viêm như cá hồi, quả mọng, rau xanh, nghệ, gừng.
- Bổ sung đầy đủ sắt, vitamin B12, vitamin D, magie để hỗ trợ quá trình chuyển hóa năng lượng và phòng tránh thiếu máu.
- Uống đủ 1,5 - 2 lít nước mỗi ngày.
- Giảm thiểu đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn vì chúng làm tăng phản ứng viêm và khiến cơ thể mệt mỏi hơn.
3.5. Quản lý tâm lý
Cảm xúc tiêu cực và stress kéo dài có thể “đánh cắp” năng lượng sống của người bệnh mỗi ngày. Học cách giải tỏa tâm lý đúng cách là một phần quan trọng trong kế hoạch cải thiện mệt mỏi. Người bệnh hãy:
- Thực hành thiền, yoga, viết nhật ký hoặc nghe nhạc thư giãn mỗi ngày để lấy lại sự cân bằng tinh thần.
- Trò chuyện trị liệu hoặc tham gia các nhóm hỗ trợ người viêm khớp để bớt cô đơn, hiểu rõ hơn về bệnh và học cách thích nghi tích cực hơn.
- Ngủ ngon hơn, bớt căng thẳng sẽ trực tiếp giúp tăng mức năng lượng tự nhiên, từ đó giảm mệt mỏi cả về thể chất và tinh thần.
Cách cải thiện tình trạng mệt mỏi khi bị viêm khớp hiệu quả
4. Khi nào nên gặp bác sĩ?
Mệt mỏi là biểu hiện phổ biến ở người mắc viêm khớp. Tuy nhiên, người bệnh không nên xem nhẹ nếu tình trạng này kéo dài hoặc có xu hướng nặng dần. Đôi khi, mệt mỏi không chỉ là hệ quả đơn thuần của cơn đau hay viêm, mà có thể là dấu hiệu cảnh báo một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn nghiêm trọng hơn.
Người bệnh nên đi khám bác sĩ nếu có các dấu hiệu sau đây:
- Mệt mỏi kéo dài > 2 tuần dù đã nghỉ ngơi đầy đủ.
- Xuất hiện triệu chứng đi kèm bất thường như sụt cân, sốt, chán ăn, khó thở hoặc rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng.
- Nghi ngờ gặp phải tác dụng phụ của thuốc
- Cần kiểm tra để loại trừ các bệnh lý khác do một số bệnh lý phổ biến khác cũng có thể gây mệt mỏi kéo dài như thiếu máu, suy giáp, trầm cảm, bệnh gan, thận hay tim mạch,...
Tóm lại, mệt mỏi khi bị viêm khớp không chỉ đơn thuần là hậu quả của đau nhức mà là kết quả của hàng loạt cơ chế sinh học và lối sống liên quan. Việc tìm ra nguyên nhân mệt mỏi khi bị viêm khớp ở mỗi cá nhân sẽ giúp bác sĩ và người bệnh xây dựng được chiến lược điều trị phù hợp hơn, cải thiện chất lượng sống một cách rõ rệt.
